«Улкан минтақавий аҳамиятга эга CASA-1000 лойиҳасининг амалга татбиқ этилиши билан Марказий Осиё мамлакатлари, жумладан, Тожикистон ва Қирғизистондан  йилнинг ёзги мавсуми давомида 5 миллиард киловатт-соат электр энергиясини Афғонистон ва Покистонга экспорт қилиш имконияти яратилади. Шундан 3 миллиард киловатт-соат электр энергияси экспорти Тожикистон ҳиссасига тўғри келади», - дейди

Тожикистон Республикаси Энергетика ва сув захиралари вазирлигининг энергетика ва сув захиралари соҳасида сармоявий лойиҳаларни ишлаб чиқиш, бошқариш ва татбиқ этиш бошқармаси бошлиғи Манучеҳр Сафаров.

Лойиҳанинг аҳамияти

У, шунингдек, CASA-1000 лойиҳаси қурилиши ва бунёди аҳамияти борасида тўхталиб, CASA-1000 йирик минтақавий лойиҳасининг бевосита татбиқ этилиши ёз мавсумида Марказий Осиё мамлакатлари, жумладан, Тожикистон ва Қирғизистон давлатларидан Жанубий Осиё мамлакатлари - Афғонистон ва Покистонга электр энергияси экспорт қилишга  қаратилганлигини қайд қилди. Мамлакат Энергетика ва сув захиралари вазирлиги мутахассисининг сўзларига кўра, ўтган йилнинг апрел ойида тўрт давлат – Тожикистон, Қирғизистон, Афғонистон, Покистон  ҳукуматлари вакилларидан иборат лойиҳани татбиқ этиш ҳукуматлараро кенгаши томонидан бош битим ва электр энергияси савдоси борасида битим имзоланган. Мазкур битим талабларига кўра, томонлар бир йил давомида меъёрий келишувларни имзолашни охирига етказишга вазифадор этилганди. Шундай қилиб, жорий йилнинг апрел ойида лойиҳага аъзо давлатлар томонидан Бош битим қонуний кучга кирди.

Молиявий институтлар маблағларини жалб этиш

Лойиҳанинг асосланган техник-иқтисодий базасига кўра, Тожикистон Республикаси ҳудудида қуриладиган иншоотларнинг умумий қиймати 314 миллион АҚШ долларини ташкил этади. Бу иншоотларга ўзгарувчан ва доимий электр энергияси линиялари ва битта конвертер (ўзгарувчан электр энергиясини доимий электр энергиясига айлантириш) подстанциясини  1300 мегаватт электр энергиясини узатиш иқтидори билан  Сангтўда мавзеси ҳудудида қуриш назарда тутилган.  Бу йўналишда  ҳозиргача мазкур лойиҳанинг Тожикистон ҳудудидаги қисмига маблағлар жалб этилган. Жумладан, Бутунжаҳон банки томонидан 45, Ислом тараққиёт банки томонидан 70, Европа сармоявий банки томонидан 79, Европа тараққиёт ва қайта қуриш банки томонидан 110, Америка халқаро тараққиёт агентлиги (USAID) томонидан 7,5 ва Буюк Британия Халқаро тараққиёт вазирлиги томонидан 38,5 миллион АҚШ доллари  миқдорида имтиёзли қарз ва грант маблағлари жалб этилган. Яъни бугунги кунгача  CASA-1000  лойиҳасининг Тожикистон қисми юзасидан маблағларни жалб этиш масаласи тўлиқ ҳал этилган.

Лойиҳа қиймати

Лойиҳа асосида иншоотларни қуриш икки қисмга ажратилган. Қирғизистоннинг «Датка» подстанциясидан Суғд подстанциясигача ўзгарувчан электр энергияси линиясини қуриш участкаси 477 километрни ташкил этади. Шундан тахминан 22 километри бизнинг мамлакатимиз ҳудудига тўғри келади.

Шунингдек, 115 километр масофага эга «Регар» подстанциясидан «Сангтўда»гача бўлган ўзгарувчан электр энергияси линияси ва Сангтўда мавзесидан Афғонистон чегарасигача бўлган 117 километрлик доимий электр энергиясини узатиш линияси, умуман олганда, мазкур лойиҳадаги доимий электр энергиясини узатувчи линиялар узунлиги 750 километрни ташкил этади. 

Бундай электр энергиясини узатиш йирик линиялари CASA-1000дек лойиҳалар  учун бунёд этилади. Аслини олганда, Тожикистон Республикасида бундай электр энергиясини узатадиган линиялар мавжуд эмас ва собиқ Совет Иттифоқи даврида қурилган электр энергиясини узатиш линиялари ўзгарувчан электр энергияси учун мўлжалланган иншоотлардир.

Шунингдек, Манучеҳр Сафаровнинг сўзларига қараганда, лойиҳа доирасида ҳозир ҳам танловлар давом этмоқда. Афғонистон ҳудудидаги доимий электр энергиясини узатиш линиясини қуриш учун хитойлик ширкат ютиб чиққан ва бу борада ҳам сўзлашувлар олиб борилмоқда.

CASA-1000 лойиҳаси 1 миллиард 86 миллион Америка доллари эвазига амалга татбиқ этилади.

2015 йилнинг апрел ойидаги битимга кўра, 2016 йилнинг 12 май куни Тожикистон Республикасида лойиҳани амалга татбиқ этиш ишлари бошлаб берилиши кўзда тутилган. Лойиҳа бошлаб берилгандан сўнг, мазкур минтақавий лойиҳа қурилиш ишлари бошланади.

Лойиҳа хавфсизлиги

Қўшни Афғонистон вазиятини инобатга олган ҳолда, CASA-1000  лойиҳаси хавфсизлигини таъминлаш масаласида, мамлакат Энергетика ва сув захиралари вазирлиги мутахассиси бундай улкан минтақавий лойиҳанинг хавфсизлигини таъминлаш масаласи лойиҳанинг техник асосланиши вақтида инобатга олинганлигини таъкидлаб ўтди.

CASA-1000 лойиҳасини техник-иқтисодий асослаш   Канаданинг «SNC –Lavalin» ширкати томонидан амалга оширилган бўлиб, Бутунжаҳон банки, Америка халқаро тараққиёт агентлиги (USAID)  ва бошқа тараққиёт шерикларининг доимий назорати остида турганлигини ҳам таъкидлаб ўтиш ўринлидир.

Тожикистоннинг минтақавий энергетика бозоридаги мавқеи

Ҳар бир лойиҳани ишлаб чиқишда унинг техник ва иқтисодий самарали томонлари ўрганиб чиқилишини ҳам алоҳида таъкидлаш лозим. Тожикистон Республикаси ҳам ўзининг стратегик мақсади асосида энергетик мустақилликка эришиш йўлида бир неча йўналишларни ҳозирга қадар аниқлаб олган. Янги иқтидорларни бунёд этиш, мавжуд иқтидорларни таъмирлаш ва қайта тиклаш, электр энергияси талафотини камайтириш, энергиянинг қайта тикланувчи манбалари, яъни ноанъанавий усуллар – қуёш, шамол энергиясидан фойдаланиш ва унинг экспорт бозорини кенгайтириш шулар жумласидандир.

Тожикистон Республикаси энергетика тизими 2009 йилдан бошлаб автоматик равишда фаолият юритади. CASA-1000  лойиҳаси амалга татбиқ этилиши билан Тожикистон Республикаси минтақа бозорида ўз мавқеини аниқлаб ва мустаҳкамлаб олишига имконият пайдо бўлади. Шунингдек, экологик жиҳатдан тоза бўлган электр энергиясини  Жанубий Осиё мамлакатларига экспорт қилишдан иқтисодий фойдани қўлга киритади. Шу билан бир қаторда, CASA-1000  лойиҳаси татбиқ этилиши билан мамлакатимиз давлат бюджети бойиши ва «Барқи Тожик»  ширкатининг молиявий вазияти яхшиланишига ёрдам беради ҳамда Тожикистон Республикаси Ҳукуматининг учта стратегик мақсадларидан бири бўлган энергетик мустақилликка эришиш йўлида устувор қадамлардан бири бўлиб хизмат қилади.

Марзия Саидзода.

«Ховар»  ТМААдан  таржима.